fot. Leszek Podeszwa

Ratusz
Najstarsza i najokazalsza budowla znajdująca się w centrum Starego Miasta. Sandomierski Ratusz zbudowany w XIV wieku, a rozbudowany w wieku XVI, jest jednym z najpiękniejszych tego typu renesansowych obiektów w Polsce. Pierwsza murowana budowla powstała w 1349 r., kiedy to odbudowywano Sandomierz po najeździe Litwinów. Ówczesny ratusz wybudowano na planie kwadratu, zakończony ośmioboczną wieżą. W XVI wieku rozbudowano go, nadając mu prostokątny kształt i zwieńczając renesansową attyką. Obecnie w Ratuszu mieści się Muzeum Okręgowe, Urząd Stanu Cywilnego, w podziemiach klub „Lapidarium”. W piwnicach Ratusza znajduje się także wyjście z Podziemnej Trasy Turystycznej.

 

Collegium Gostomianum
To najstarsza szkoła średnia nie tylko w Sandomierzu, ale i w Polsce. Obiekt zachował oryginalny układ przestrzenny, dekorację sklepień oraz eliptyczną klatkę schodowa, która jest najstarszą, a także niespotykaną konstrukcją tego typu w Polsce. W czasach swej jezuickiej świetności Collegium Gostomianum było bardzo znaczącym ośrodkiem edukacyjnym. Wykładali tu m.in. tacy profesorowie jak: Bazyli Narbutt - teolog, językoznawca, Gabriel Rzączyński - ornitolog, Józef Karsznicki – architekt.

 

Katedra               
Ten piękny, okazały, gotycki kościół – Bazylika Katedralna pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny – jest „matką kościołów” całej diecezji sandomierskiej. Zbudowana w XIV w. zachowała pierwotny układ przestrzenny i bogatą dekorację rzeźbiarską we wnętrzu. Wśród cennego wystroju znajduje się ołtarz główny z 1747 r. oraz cykl 12 obrazów przedstawiających męczenników chrześcijańskich, a także sceny z historii miasta.

 

Dom Długosza                                                                 
Gotycki budynek wybudowany z czerwonej cegły, zwieńczony dwuspadowym stromym dachem został wzniesiony w 1476 r. z fundacji Jana Długosza. Wybudowano go na potrzeby księży mansjonarzy, których fundator sprowadził do Sandomierza. Obiekt posiada obszerną sień, do której prowadzą dwa gotyckie portale. Nad wejściem znajduje się tablica fundacyjna z herbem „Wieniawa” Jana Długosza. Od 1936 r. wewnątrz budynku mieszczą się bogate zbiory Muzeum Diecezjalnego. 

 

Zamek       
Położony na wysokim Wzgórzu Zamkowym, powstał w miejscu grodu funkcjonującego tutaj prawdopodobnie już w X wieku. Został wzniesiony w okresie panowania króla Kazimierza Wielkiego. Pierwotnie składał się z 4 skrzydeł obejmujących kolumnowy dziedziniec. W 1656 r. został wysadzony w powietrze przez wojska szwedzkie. Zachowało się zachodnie skrzydło, w którym od 1821 r. mieściło się więzienie. Obiekt odbudowany w latach 1960 – 1986 jest siedzibą Muzeum Okręgowego.

 

Brama Opatowska                                                                                             Nazywana także Wielką, przetrwała jako jedyna z dawnych czterech bram wjazdowych do miasta. Wzniesiona w II połowie XIV wieku. Jest niemym świadkiem wielu wieków burzliwej historii Sandomierza. Zbudowano ją za czasów Kazimierza Wielkiego. Przed wiekami Brama Opatowska służyła obrońcom Sandomierza, obecnie znajduje się tutaj znakomity punkt widokowy z którego, przy dobrej widoczności, można oglądać obszar nawet do 80-90 km.

 

Podziemna Trasa Turystyczna                                                         
Ze względu na walory historyczne i zabytkowe postanowiono połączyć część kilkukondygnacyjnych komór i chodników znajdujących się pod Starym Miastem, tworząc Podziemną Trasę Turystyczną. Podziemne składy kupieckie powstawały w okresie od XV do XVII w. Podatny na drążenie less pozwolił mieszkańcom Sandomierza na stworzenie szeregu podziemnych piwnic. Z czasem sięgały one nawet 15 metrów poniżej powierzchni ziemi. Pod koniec XX wieku część komór połączono tworząc 470 m. trasę, którą udostępniono do zwiedzania. Najgłębsze wyrobiska znajdują się na głębokości 12 m. pod płytą rynku.

 
 

 

Furta Dominikańska                                                                   
Jedyna z dwóch istniejących dawnych furt miejskich, które przed wiekami mieściły się w murach obronnych miasta. Furta Dominikańska umożliwiała wejście do miasta nie tylko ojcom dominikanom, ale także innym osobom, w czasie gdy bramy miejskie były już pozamykane. Ze względu na specyficzny kształt nazywana jest potocznie „Uchem Igielnym”.





 

 

Kamienica Oleśnickich              
To tutaj, według przekazów historycznych w 1570 roku zawarto tzw. zgodę sandomierską i opracowano obowiązujący katechizm. Kamienica jest jednym z najlepiej zachowanych w mieście budynkiem mieszkalnym. Wyróżnia się charakterystycznymi podcieniami, a także obszerną sienią z przejściem na podwórze. W podziemiach znajdują się głębokie piwnice, będące elementami Podziemnej Trasy Turystycznej, do której wejście znajduje się w oficynie gmachu.

 

Kościół św. Jakuba                                                                      
To jeden z najstarszych wybudowanych z cegły kościołów w Polsce.  Jego historia i zabytki zauroczyły wielu Polaków, ludzi pióra, miłośników Sandomierszczyzny. Jest starożytną świątynią romańską wzniesioną z cegły w pierwszej dekadzie XIII w. Fundatorem był biskup krakowski - Iwo Odrowąż. Kościół wzniesiono jako trójnawową bazylikę z wydłużonym, trójprzęsłowym prezbiterium. Do świątyni przylega dzwonnica z 1314 r. oraz kaplica poświęcona męczennikom sandomierskim z połowy XVII w. Warto zwrócić uwagę na późnoromańską dekorację elewacji wykonaną z ceramiki - przede wszystkim portal północny, który zalicza się do najpiękniejszych romańskich portali ceramicznych.

 

Kościół Św. Michała                                                      
Wraz z zespołem dawnego klasztoru Benedyktynek, został wybudowany w latach 1686 – 1692 według projektu architektonicznego Michała Linka. Dziś można go podziwiać w pięknym, barokowym, niezmienionym stylu. Obecnie stanowi siedzibę Wyższego Seminarium Duchownego.



 

 

 

Kościół św. Józefa                                                               
Pochodzi z XVII wieku. Swego czasu był klasztornym kościołem reformatów. Został zbudowany z materiałów rozbiórkowych, pochodzących z ruin zamku królewskiego w Zawichoście. Charakteryzuje się bardzo skromnym, surowym wystrojem wnętrza, utrzymanym w brązowym, „reformackim” kolorze. Osobliwością kościoła są pochowane w kryptach świątyni zwłoki zmarłej w opinii świętości, osiemnastoletniej córki wojewody sandomierskiego - Teresy Izabeli Morsztynówny, która zmarła tajemniczą śmiercią, ślubując dozgonną czystość. Po jej śmierci ciała nie balsamowano, a do dziś nie uległo ono rozkładowi.
 
 
 

Zespół Szpitala św. Ducha                                                        
Tuż przy Bramie Opatowskiej, pomiędzy ulicami Opatowską, Szpitalną i Sokolnickiego, znajduje się zespół dawnego szpitala i klasztoru Św. Ducha. Ufundowany został w 1292 r. przez krakowskiego kasztelana Żegota. Po upływie kilku stuleci kościół oraz zabudowania wchodzące w skład kompleksu rozbudowano i wielokrotnie przebudowywano aż do początku XX wieku.

 

Pałac Biskupi                                                       
To piękny, okazały budynek klasycystyczny, wybudowany w latach 1861 – 64 z materiałów pozyskanych z rozbiórki kościołów Św. Marii Magdaleny i Św. Piotra. Na parterze mieszczą się biura Kurii Diecezjalnej, na piętrze zaś pokoje Biskupa Ordynariusza Sandomierskiego.
 

 

Dzwonnica                                                               
Usytuowana na rogu ulic Katedralnej i Mariackiej wysoka, wzniesiona z kamienia barokowa dzwonnica została wybudowana w latach 1737 - 1743. Posiada trzy kondygnacje. Każda z nich zwieńczona jest kamiennym, profilowanym gzymsem.
 

 

Synagoga
W zachodniej części miasta, przy ulicy Żydowskiej, zachowała się dawna synagoga. Piękna, murowana budowla została zbudowana w II połowie XVIII. Gmach wzniesiono z cegły. Całość nakryto łamanym dachem. Obecnie w synagodze mieści się archiwum państwowe. W jego zbiorach znajdują się akta miasta Sandomierza od XVI w. oraz bogate zbiory archiwaliów z XIX w.

 

Spichlerz
U stóp Zamku i skarpy wiślanej stoi jedyny, jaki dotrwał do naszych czasów spichlerz. Został wzniesiony w 1696 r., a później przebudowany w XIX w. Oprócz swej pierwotnej funkcji, czyli składu zboża oraz innych produktów żywnościowych, spełniał także funkcję mieszkalną.

 

Góry Pieprzowe                                                                     
Potocznie nazywane "Pieprzówkami" prezentują się jako niewysokie, stromo opadające ku Wiśle, jedyne tego typu w Europie, odsłonięcie skał kambryjskich, liczących ponad 500 milionów lat. Uznawane są za najstarsze góry w Polsce. Obecnie znajduje się tam rezerwat przyrody. Osobliwością Gór Pieprzowych są skupiska 15 gatunków dziko rosnących róż.

 

Wąwóz Królowej Jadwigi                                                          
To jeden z najpiękniejszych lessowych wąwozów znajdujących się w Sandomierzu. Można w nim podziwiać fantastyczne kształty korzeni rosnących w górze drzew. Ich korony tworzą zielony parasol nad wąwozem, przez który z trudem przebijają się promienie słońca.

 

Piszczele
W centralnej części miasta, pomiędzy starym i nowym Sandomierzem, rozciąga się najdłuższy wąwóz- "Piszczele". Jego nazwa powstała w związku ze znalezieniem na tym terenie ludzkich kości, przeważnie piszczeli. Obecnie w górnej części wąwozu znajduje się Sandomierski Park Piszczele, mający do zaoferowanie wiele atrakcji. Mieści się tutaj boisko do koszykówki, plac zabaw dla dzieci, tzw. „ścieżka Tarzana”, czyli park liniowy składający się z 10 baz ulokowanych w konarach drzew oraz przejść pomiędzy nimi, skatepark z wieloma przeszkodami, miejsce na grilla i ognisko, aleja szachowa, kawiarnia, pizzeria, a zimą dodatkową atrakcją jest wyciąg narciarski, cieszący się ogromnym powodzeniem wśród miłośników białego szaleństwa.

 teest